Magazine van de Synagoge Delft. Nummer 4

Welkom bij het vierde nummer van het Magazine Synagoge Delft.
Het is inmiddels een jaar geleden dat in de Synagoge Delft de laatste voorstelling plaatsvond. Met het lied "Yerushalayim shel Zahav" (Jeruzalem de stad van goud) sloot Na’am Liany op zondag 16 februari 2020 haar concert af zonder dat iemand kon vermoeden dat dit de laatste klanken waren die voorlopig in de Delftse synagoge te horen zouden zijn.
Een magazine is wat anders dan een levende voorstelling, maar we doen ons best zo goed mogelijk de band met u te bewaren. We krijgen positieve reacties op onze magazines, mocht u een nummer hebben gemist, kunt u ze hier terug lezen.

In het vorige nummer vroegen wij of er behoefte is aan video-streams van concerten. Heeft u deze enquête nog niet ingevuld, dan verzoeken wij u vriendelijk dit alsnog hier te doen.

De redactie en medewerkers

Poeriem of Lotenfeest

Het woord 'Poer' is afgeleid van het oud–Mesopotamisch woord voor 'lot'. Het feest is gebaseerd op de gebeurtenissen uit het boek Esther.

Het verhaal gaat over de Perzische koning Ahasveros die een soort "missverkiezing" organiseert om een nieuwe koningin te vinden. Esther wint de wedstrijd en wordt koningin. In opdracht van haar oom Mordechai verzwijgt ze dat ze Joods is. En dan komt Haman naar voren, die afstamt van Amalek, een erfvijand van de Joden (zie ook Exodus 17.) Hij besluit dat iedereen voor hem moet buigen. Mordechai weigert dat en Haman lanceert daarop het plan dat alle Joden gedood moeten worden. Dan verzamelt Esther op aandringen van haar oom Mordechai al haar moed. Want eigenlijk kan ze de koning niet zomaar benaderen. Zij vertelt de koning over de snode plannen van Haman. Haman wordt vervolgens opgehangen en Mordechai neemt zijn plaats in als raadgever van de koning Ahasveros.

Voor het Joodse volk, dat zo vaak in zijn bestaan bedreigd is, is het feest van grote betekenis. Men begint de herdenking met een vastenperiode en leest in de synagoge voor uit het boek Esther. Dit is geschreven op een speciale boekrol die men Megilla noemt. Deze boekrol is prachtig versierd. Zodra men tijdens het voorlezen de naam Haman noemt, maken vooral de kinderen lawaai, ze gebruiken daarvoor een ratel. Poeriem is ook buiten de synagoge een feest. Men brengt elkaar iets te eten en te drinken en men geeft aan goede doelen. Het feest lijkt wel een beetje op het carnaval zoals dat door christenen gevierd wordt. De kinderen verkleden zich, meisjes vaak als koningin Esther en jongens als Mordechai.

Traditioneel is men ook gewend om veel alcohol te drinken "totdat men het verschil tussen 'Aroer Haman' (vervloekt is Haman) en 'Baroech Mordechai' (gezegend is Mordechai) niet meer weet. En lekker eten speelt een belangrijke rol. Na het vasten op de vastendag van Esther, die herinnert aan de moed die Esther moest hebben om de koning uit te nodigen, eet men op de avond van Poeriem een lekkere maaltijd. Bij Poeriem horen ook speciale gerechten zoals hamansoren, dit zijn in olie gefrituurde deeglapjes en homontasjen, dit zijn driehoekige met jam gevulde koekjes. Want bevrijding smaakt zoet. Dit jaar valt Poeriem op vrijdag 26 maart.

Bron: Jodendom voor beginners van Lou Evers

Joodse Humor

De spot drijven met religie, gebruiken en rabbijnen

In de “joodse” humor wordt geregeld de spot gedreven met het geloof, de rituelen en de hoeders daarvan, de rabbijnen. De interpretatie van teksten uit de Thora door de rabbijnen wordt de Midrasj genoemd. Het volkse gebruik om personen en situaties meer tot leven te brengen, komt voor in Talmoedische sagen. Dit is een voortgaand proces, waar ook heden ten dage nieuwe inhoud aan wordt gegeven.

Het offer van Isaac (vrij naar Woody Allen):

……en Abraham, werd wakker in het midden van de nacht en zei tegen zijn enige zoon Isaac: “Ik heb een droom gehad waarin de stem van de Heer mij gezegd heeft dat ik mijn enige zoon moet offeren. Dus doe je broek aan, we gaan.”
Isaac beefde en zei: “Wat heb je dan gezegd, ik bedoel toen Hij dit ter sprake bracht?”
“Wat moest ik zeggen?” antwoordde Abraham “Ik sta daar om 2 uur ’s nachts in mijn ondergoed met de Schepper van het Universum. Moet ik met hem in discussie gaan?”
“Maar heeft hij ook gezegd waarom ik geofferd moet worden?” vraagt Isaac aan zijn vader. Maar Abraham zegt: “de gelovigen stellen geen vragen. Kom laten we gaan, want ik heb nog een zware dag voor me.”…..

De gewone man heeft vaak moeite de logica en volgorde van de gebruiken in de Synagoge te volgen. Grappen daarover zijn er ruim te vinden:

Een jonge rabbijn komt nieuw in een Kille (joodse gemeente) in een klein stadje in Polen. Bij de diensten die hij leidt, merkt hij dat er geregeld onenigheid ontstaat. Dat gaat dan over, of men bij een bepaald gebed moet gaan staan, of mag blijven zitten. De ruzie loopt zo uit de hand dat op een bepaald moment twee groepen zich dreigen af te scheiden, iets wat niemand wil. De rabbijn besluit het probleem op te lossen door naar de oudste inwoner te gaan, een man van 98 jaar. Hij legt het probleem voor en vraagt: “Weet u nog of je bij dat gebed moet gaan staan of dat je mag blijven zitten?“ De man zegt: “laat me met rust, mijn geheugen doet het niet meer zo goed” maar de rabbijn dringt aan en zegt: “Alstublieft probeert U het zich te herinneren; het is heel belangrijk!”. Dan zegt de oude man opeens: ”Het schiet mij te binnen: daar was vroeger ook altijd ruzie over”.

Ook de joodse identiteit in een omgeving van andere geloven geeft aanleiding tot pijnlijke en ook vermakelijke situaties:

Bram wil zich laten schmadden (dopen), hij wil katholiek worden en gaat naar de pastoor. Deze pakt de wijkwast en spreekt de woorden: “Dominus vobiscum ……, gij zijt geen Jood, gij zijt een Christen”. En Bram gaat naar huis, blij dat hij bekeerd is.
Enige tijd gaat voorbij en meneer pastoor komt op vrijdagavond rond etenstijd even bij Bram langs. Hij wil zien of het katholieke gebruik om te vasten op vrijdag in ere worden gehouden. Op tafel staat een heerlijke kip te geuren. De pastoor zegt tegen Bram: "Wat doe je nou? Dat mag toch niet op vrijdag!' Maar Bram zegt: “Ik heb het zelfde gedaan wat U hebt gedaan. Ik heb een kwast gepakt, er mee boven de kip gezwaaid en de volgende woorden uitgesproken: “Je bent geen kip, je bent een vis; je bent geen kip, je bent een vis”.

Nieuws: (J)ode(n)koeken

Na het schrappen van de omstreden negerzoen (heet sinds 2005 Buys Zoenen) en de perikelen rondom de moorkop, krijgt ook de jodenkoek een andere naam. Eentje die meer bij deze tijd past, aldus de nieuwe eigenaar van de koekfabriek.

Joodse verenigingen vinden het fijn dat bakkerij Davelaar aan anderen denkt "in deze tijden van polarisatie" door de jodenkoek te hernoemen naar Odekoek. Maar ze benadrukken dat ze eigenlijk nooit een probleem hadden met de naam jodenkoek.

Wees dus niet verbaasd als u binnenkort “Odekoeken” in het schap ziet liggen. Wij vingen ook geluiden op van Joden, die teleurgesteld zijn dat iets positiefs met "Joden" verdwijnt uit het Nederlands taalgebied.

Geschiedenis van de Synagoge

De eerste wereldoorlog begon officieel op 28 juli 1914. In augustus 1914 vallen Duitse troepen het neutrale Luxemburg binnen en verklaren ze de oorlog aan Frankrijk. De Joodse gemeenschap in Nederland ziet deze ontwikkelingen met lede ogen aan.
Op 17 augustus 1914 schrijft de Delftse Courant:

In de Synagoge der Israël. gemeente aan de Koornmarkt, zal vanaf heden tweemaal per week door den voorganger, na de godsdienstoefening een speciaal vervaardigd gebed worden uitgesproken, waarin aan den Almachtige wordt gesmeekt, het vaderland en ’t Vorstenhuis in bescherming te nemen en waarin de hoop wordt uitgesproken, dat de oorlog spoedig geëindigd moge zijn.

Spreuken der Vaderen

Als je je kind onderwijst, dan geef je tevens les aan je kleinkind.

Een wijs man is iemand, die luistert naar anderen.

Goede daden zijn het resultaat van wijze gedachten.

Herdenking februaristaking

Komende week is er gelegenheid om de Jodenvervolging te herdenken. Als protest daartegen riep 80 jaar geleden de ondergrondse Communistische Partij een staking uit. Later zou deze staking bekend worden onder de naam Februaristaking en gesymboliseerd worden door het standbeeld “De Dokwerker” naast de Portugese Synagoge in Amsterdam.

Kijk op donderdag 25 februari om 16:30 naar NPO 1 of AT5 en om 22:20 naar NPO 2.

Cultuurtips

Muziek

Het Israel Philharmonic Orchestra is te beluisteren op hun YouTube kanaal. Luister bijvoorbeeld naar hun recente opname All is a mirror van Josef Bardanashvili, dirigent Lahav Shani.

Theater

Micha Wertheim brengt zijn nieuwste show, "Niemand anders" naar uw huiskamer.
Ga naar michawertheim.nl

Reacties

Wij hopen dat u genoten heeft van dit nummer. Wij stellen het enorm op prijs als u ons vertelt wat u ervan vindt. Mocht u actief willen bijdragen aan dit magazine dan verzoeken wij u om uw bijdrage via dit emailadres naar ons te sturen.

Colofon:

Hoofdredactie: Bert Koe en Flip de Liema

Medewerkers: Nelli van den IJssel, Rudi Westerveld, Jan Paul Peters